Binalar, yapıldıkları malzemelerin cinsine göre, sıcaklıklardan etkilenirler. Bütün cisimlerin uydukları fizik kanunlarına tabidirler. Bu nedenle, sıcaklık arttığı zaman genleşme, sıcaklık azaldığı zaman büzülme olacaktır. Bu hareket çok büyük miktarlarda olmamasına rağmen, yapılarda istenmeyen bir durumdur. Yatay ve düşey hareketlerden az etkilenmek ve yapının tamamının hasar görmemesi açısından belli uzunluktan sonra yapı bir bütün olmaktan çıkarılıp ayrı bir yapı olarak inşa edilir (edilmelidir). Yan yana yapılan ve birbirinden bağımsız olan yapıların arasında oluşturulan boşluğa dilatasyon derzi denir.
Oturma ve genişleme derzleri
Yapılardaki hareketlilik sonucu uzun yapılarım tamamının bu hareketten etkilenip hasar görmesini engellemek ya da hasarı en aza indirgemek açısından yapılan düşey aralıklardır. Genellikle her 10 mt için 1 cm olarak uygulanması kabul görülmüştür. 10 Mt’de bir dilatasyon derzi bırakmak estetik açısından olumlu karşılanmadığı için her 30mt’de bir 3 cm’lik derzler bırakılır (her 10 mt için 1 cm)
Temelde dilatasyon derzleri
Temelde bırakılan derz, bloklar arasındaki boşluktan yukarı nem (rutubet) ve suyun çıkmasını engellemektedir. Nem ve su yapı elemanları için tehlike oluşturur. Suyun donma gücüne karşı koyabilecek hiçbir madde yoktur. Don olayı taşıyıcı elemanları patlatır ve dayanımlarda oldukça hatırı sayılabilen azalmalara yol açar.
Duvarda dilatasyon derzleri
Bina dışından görüntünün kötü olmaması için derzler birkaç şekilde kapatılabilir. bunların en doğal görünümlü olanı düşey yağmur borularıdır. Yağmur boruları derzin üzerinden geçirildiğinde dışarıdan derz olduğu ilk bakışta fark edilmez. Ayrıca başka bir malzeme ile kapatılması da gerekmez.
Döşeme ve Tavanda dilatasyon derzleri
İki döşeme arasında, koridor, merdiven sahanlığı gibi yerlerde görülen derzlerdir. Bu derzler duvardakinin aksine düşey olmayıp yatay görülen derzlerdir. Döşeme üzerinde bulunan derzler üzerinde yürüyeceği için, döşeme ile aynı seviyede olmasına, geçerken insanların ayaklarına takılmamasına dikkat edilmelidir. Derz kaplamaları, milimetrik hassasiyette döşeme son kaplamasıyla aynı yükseklikte olmalıdır. Düşük veya yüksek olması insanlar için tehlike yaratabilir.
